Μακεδονία : γεωγραφική : ιστορική περιήγηση: προσωπικότητες (Σύδνεϋ 2006)

© Δρ Πιπίνα Δ. Έλλη
Εισαγωγή
Ως Ηπειρώτισσα, σκέφτηκα να αρχίσω ετούτο το νοερό ταξίδι στο χώρο της Μακεδονίας , από την Δυτική της πτέρυγα, έτσι ώστε να γίνει κατανοητή όχι μόνο η φυσική σύνδεση της συγκεκριμένης περιοχής με την Ήπειρο, αλλά επιπλέον και η από εδώ, ηθογραφική ή άλλη συγγένειά της με ετούτη, και κυρίως για να υπογραμμιστεί η ακριτική θέση των δύο ελληνικών διαμερισμάτων και οι όποιες συνέπειες, εξαιτίας ετούτης, στην ελληνική επικράτεια της Βαλκανικής χερσονήσου.
Η σύνδεση των δύο ελληνικών διαμερισμάτων, όπως αναφέρθηκαν παραπάνω, πραγματοποιείται με διαδρομή η οποία ξεκινά από την ακριτική Ηπειρωτική κωμόπολη της γραφικής Κόνιτσας και συνεχίζεται μέσω της Μακεδονικής Νεάπολης του Νομού Κοζάνης, εμπορικού και συγκοινωνιακού κέντρου. Πιστεύω ότι ετούτη η διαδρομή είναι ίσως μοναδική για την απευθείας σύνδεση της Ηπείρου με τη Δ. Μακεδονία. Στη συνέχεια της πορείας θα αναφερθώ στα ανατολικότερα τμήματα της Μακεδονίας.

Μία υπέροχη διαδρομή: Η διαδρομή ξεκινά από την Κόνιτσα και εξελίσσεται με την αναρρίχηση στα Δυτικά υψώματα του όρους Σμόλικα, το ψηλότερο στην οροσειρά της Πίνδου . Η πορεία που εξελίσσεται σε κατωφερή, οδηγεί στην πεδιάδα του θρυλικού ποταμού Σαρανταπόρου, για να συναντήσει στην συνέχεια το Πεντάλοφο, μία πολίχνη, που οφείλει το όνομά της στους απέναντί της λοφίσκους. Χαρακτηριστικό του τόπου ετούτου είναι οι κατοικίες, που κτισμένες με πέτρα και με γκρίζες πλάκες στις σκεπές τους, ακολουθούν τον παραδοσιακό τρόπο κτισίματος και χρήσης υλικών, της Γείτονος Ηπείρου. Στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, κάποια από τα κτίρια του Πενταλόφου, χρησιμοποιήθηκαν ως βάσεις της Βρεττανικής Αποστολής για την Ελληνική Αντίσταση.
Από το Πεντάλοφο, η προς ανατολάς διαδρομή, εντυπωσιάζει, καθώς τα περάσματα που ακολουθεί, συντίθενται από πολλαπλά στρώματα ασβεστόλιθου και βράχου. Επόμενος σταθμός είναι η Σιάτιστα, που βρίσκεται σε μία παράκαμψη του δρόμου, που οδηγεί στην πόλη της Καστοριάς. Η Σιάτιστα βρίσκεται στην Δυτική πλαγιά του όρους Βέλλια , που αποτελεί συνέχεια του όρους Άσκιον ή Σινιάτσικον. Πρωτοεμφανίζεται ως συνοικισμός ύστερα από τον 15ο αι., και την εγκαθίδρυση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας στην περιοχή και την κατά συνέπεια καταφυγή των Χριστιανικών πληθυσμών στις ορεινές περιοχές. Το 1600 έχει ήδη εξελιχθεί σε πόλη με σταθερή βιομηχανία. Τα προϊόντα της (γούνα και κρασί μεταξύ άλλων), φτάνουν σε πόλεις της κεντρικής Ευρώπης, την Βουδαπέστη και την Βιέννη, ακόμη και στην Βενετία και στην Ρωσία. Το 1697 είναι μητροπολιτική έδρα των Πρεσπών και της Οχρίδας, ενώ τον 18ο και 19ο αι. ο πλούτος της την καθιστά στόχο επιδρομών, εκ μέρους των Τουρκαλβανών. Εκείνο όμως που έβλαψε τις επιχειρήσεις της Σιάτιστας και τις οδήγησε σε πτώχευση (ύστερα από την κρίση στην Αυστρία το 1800), υπήρξαν οι Ναπολεόντειοι πόλεμοι.
Στις αρχές του 18ου αι. οι έμποροι που ζούνε εκτός Μακεδονίας, πετυχαίνουν με τις δωρεές τους να κρατήσουν τα σχολεία της πατρίδας τους ανοιχτά και να βοηθήσουν στον αγώνα για την απελευθέρωση, παρόμοια όπως συνέβη στην Ήπειρο, χάριν της οικονομικής υποστήριξης των αποδήμων, στο εξωτερικό, Ηπειρωτών. Υπήρξε λοιπόν η γενέτειρα σπουδαίων ανδρών, κυρίως αγωνιστών, στον αγώνα υπέρ της ελευθερίας της Μακεδονίας, τον 19ο και 20ο αι.
Η Σιάτιστα διακρίνεται για τα «αρχοντικά» της, του 18ου αι., που ήταν οι κατοικίες των ηγετών του τόπου, της συγκεκριμένης περιόδου. Ετούτο επιβεβαιώνει την επικράτηση του φεουδαρχισμού στην κοινωνία της Σιάτιστας, κατά την διάρκεια των μέσων χρόνων της Τουρκικής κυριαρχίας. Τα πιο ενδιαφέροντα από ετούτα τα αρχοντικά, είναι των: Μανούση, Πούλικου και Νεραντζοπούλου. Η αρχιτεκτονική τους είναι η κοινή διαδεδομένη στην Δυτική Ελλάδα. Φέρουν δηλαδή δάπεδο από σκληρή πέτρα, τοίχους με σιδερόφρακτα ανοίγματα, αποθήκες και εργαστήρια. Το δεύτερο πάτωμα, είναι επίσης κατασκευασμένο από πέτρα, ενώ ένα τρίτο πάτωμα, φέρει βαμμένες γύψινες επιφάνειες, στηρίζεται με ξύλινες γωνίες και αποτελεί είδος καλοκαιρινού χώρου, που επιπλέον χρησιμοποιείται και ως αίθουσα υποδοχής. Συχνά, οι τοίχοι και τα ταβάνια του τρίτου ορόφου, φέρουν έντεχνη ζωγραφική.
Τελικά η Σιάτιστα, το άλλοτε κέντρο εμπορίου της γούνας, κατεργασίας δερμάτων, κέντρο παραγωγής οίνου και σταθμός των εμπορικών καραβανιών, ανάμεσα στην Βιέννη και τα Βαλκάνια, σταματά να αναπτύσσεται και η ευημερία της υποχωρεί, ύστερα από την απελευθέρωση της Ελλάδας.

Νοτιοδυτικά της Σιάτιστας βρίσκεται η περιοχή των Γρεβενών. Το όνομα υπάρχει από τον 10ο αι. Η δασώδης περιοχή των Γρεβενών προσελκύει πληθυσμούς μετά την Οθωμανική κατάληψη. Έτσι στις πλαγιές της Πίνδου ξεφυτρώνουν πολλά χωριά που με το πέρασμα των χρόνων, υποδέχονται νέους πληθυσμούς και κυρίως Βλάχους. Αυτός ήταν και ο λόγος που η περιοχή εξελίσσεται σε κόμπο επικοινωνίας της Μακεδονίας, της βόρειο-Δυτικής Θεσσαλίας και της Ηπείρου, όπως διαπιστώνεται από τις γέφυρες και τα απομεινάρια δρόμων.
Τον 16ο αι. η περιοχή συνεπλάκη σε επαναστατικές δραστηριότητες. Το 1537 γίνεται μία πρώτη αναφορά στο αρματολίκι των Γρεβενών, όπου είχε την βάση του, ο θρυλικός Καπετάν Βέργος. Η περιοχή υποβάλλεται σε προσηλυτισμό προς τον μωαμεθανισμό. Υπάρχει αναφορά ότι πρώην χριστιανικά χωριά, έχουν αργότερα καθαρά μουσουλμανικό πληθυσμό. Παρά τις προσπάθειες των Αρματολών -του Γέρο-Ζιάκα για παράδειγμα- και την εισχώρηση πολλών στη Φιλική Εταιρεία, η περιοχή δε είναι σε θέση να συμμετέχει στην επανάσταση του 1822. Αργότερα, πολλοί αγωνιστές όπως ο Θεόδωρος Ζιάκας, απομακρυσμένοι από τα αρματολίκια τους, προσχώρησαν σε επαναστατικές ομάδες και έπαιξαν σπουδαίο ρόλο στην επανάσταση του 1854. Το 1897 τα Γρεβενά, τόπος διενέξεων ανάμεσα σε ομάδες κλεφτών, επίσης και αργότερα κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα, ελευθερώθηκε τελικά, στην διάρκεια του Πρώτου από τους Βαλκανικούς Πολέμους.

Ανατολικά της Σιάτιστας βρίσκεται η Κοζάνη η οποία ιδρύεται από Χριστιανούς που κατέφυγαν σε ορεινότερες περιοχές, μετά από την επικράτηση των Οθωμανών. Την ίδια περίοδο, η ασφαλής θέση της, προσελκύει επιπλέον και Χριστιανούς που εκδιώχθηκαν από την Ήπειρο. Από τα αρχαιολογικά ευρήματα διαπιστώνεται ότι η πόλη έχει κτιστεί στο χώρο αρχαίας πόλης.
Τον 17ο αι. παρουσιάζεται εδώ, οικονομική ανάπτυξη και αστικισμός . Στα μέσα του 17ου αι. η πόλη της Κοζάνης λεηλατείται από Τούρκους της γύρω περιοχής, όμως δύο μεγάλα κύματα από Ηπειρώτες μετανάστες, αλλάζουν την όψη της. Η ανάπτυξή της συνδέεται με τον Χαρίση Τράντα (σε παλιό έγγραφο χαρακτηρίζεται «καλός μαραγκός και κτίστης που ήρθε να κτίσει μεγαλοπρεπείς κατοικίες δυώροφων» ), ο οποίος είχε εξασφαλίσει προνόμια για την πόλη, υπάγοντάς την έτσι στην προστασία της μητέρας του Σουλτάνου .
Το 1664 κτίζονται τα θεμέλια της μεγαλοπρεπούς εκκλησίας του Αγίου Νικολάου και η αγορά που φιλοξένησε τα εργαστήρια των ντόπιων μαστόρων, τα μαγαζιά της συντεχνίας και επιπλέον εκείνα των Ελλήνων εμπόρων από την κεντρική Ευρώπη. Η περαιτέρω εμπορική εξέλιξη τον 18ο και 19ο αι., συμβάλλει στην ανάπτυξη της παιδείας και των τεχνών.

Με αφετηρία την Σιάτιστα, ο προς βορά δρόμος -ακολουθώντας την επάνω πεδιάδα του μακρύτερου ποταμού της Ελλάδας, του Αλιάκμονα -, δεν αργεί να συναντήσει την λίμνη της Καστοριάς. Η ομώνυμη πολιτεία κτισμένη επάνω σε χερσόνησο, χωρίζεται στα δύο από την λίμνη της. Η επιβολή των Οθωμανών το 1386, οδήγησε πολλούς Χριστιανούς της Καστοριάς, να καταφύγουν στα γύρω βουνά, ενώ εκείνοι που έμειναν, περιορίστηκαν στο ανατολικό τμήμα της χερσονήσου.
Η Καστοριά “zeamat” το 1519 και “hass” μετά το 1526/1528, υπήρξε έδρα εκπροσώπου και το 1875 αρχηγείο: “kaza”. Εξελίχθηκε δηλαδή σε διοικητική περιοχή τελικά. Το άνοιγμα σχολείου το 1614, οι επισκέψεις ιεραποστόλων, όπως του Οσίου Διονύσιου και του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού και οι επαφές της πόλης με την Ευρώπη, μέσω των μεταναστών, συνέβαλαν στην πνευματική ανάπτυξη της πόλης. Η Καστοριά εμποδίστηκε ως προς την συμμετοχή της στην επανάσταση του 1822, εξαιτίας της παρουσίας των Οθωμανικών στρατευμάτων. Στις αρχές ωστόσο, του 20ου αι., απέβη χώρος πολεμικής δράσης, που στόχο είχε την απελευθέρωση της Μακεδονίας.
Η Καστοριά που βρίσκεται μεταξύ των ορέων Γράμμος και Βίτσι, είναι μία από τις γραφικότερες πόλεις της Βορείου Ελλάδας. Στα Βυζαντινά χρόνια, αποτελούσε το επαρχιακό κέντρο επεξεργασίας της γούνας και τα οφέλη αυτής της βιομηχανίας, αντικατοπτρίζονται στα παλαιά αρχοντικά της (αν και τα περισσότερα από αυτά έχουν ερειπωθεί) και επίσης στις πάμπολλες εκκλησίες της (περίπου 54εις ), οι οποίες κτίστηκαν από πλούσιους «γουναράδες» της. Οι εκκλησίες ετούτες υιοθετούν την εκλεπτυσμένη τέχνη της επαρχίας, η οποία διαφέρει από την τέχνη των ναών της Κωνσταντινούπολης και της Θεσσαλονίκης που χαρακτηρίζεται για τα μεγαλοπρεπή, βασιλικά μωσαϊκά της.
Στο Β.Α. άκρο της Καστοριάς και όχι μακριά από τη λίμνη της, βρίσκεται η εκκλησία των Αγίων Αναργύρων, η παλαιότερη από τις εκκλησίες της. Κτίστηκε το 1018, από τον αυτοκράτορα Βασίλειο Β’ τον Βουλγαροκτόνο, για να εορτάσει τη νίκη του στον πόλεμο εναντίον των Βουλγάρων. Χαρακτηριστικά είναι τα φρέσκος των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου, καθώς και των Αγίων Κοσμά και Δαμιανού στο πλάι τους, στην Δυτική πρόσοψη της εκκλησίας. Φρέσκος υπάρχουν επίσης και στο σκοτεινό εσωτερικό του ναού και ανάμεσά τους, ξεχωρίζουν του Αγίου Βασιλείου και μία σκηνή της Πεντηκοστής. Σε ετούτο το ναό, απαντά για πρώτη φορά εντός του Ελλαδικού χώρου, η αρχιτεκτονική της «Τομής των Θόλων».
Στα Νότια της Καστοριάς, βρίσκεται η εκκλησία της Παναγιάς Κουμπελίδικης, η οποία επίσης ανήκει στον 11ο αι. και φέρει φρέσκος που καλύπτουν όλη την πρόσοψή της. Διαφέρει από το ναό των Αγίων Αναργύρων, για τους ασυνήθιστα υψηλούς θόλους της, σε σχήμα ταμπούρλου. Στο νότιο μέρος της πόλης (παραλιακά), απαντά το Μοναστήρι της Μαβρότισσας.
Η τεχνική των φρέσκος απαντά και ακόμη νοτιότερα, στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου Κασνίτζη, «Βασιλικού ρυθμού», η οποία είναι απλή, φέρει δηλαδή μία πτέρυγα ή διάδρομο. Νοτιότερα του Αγίου Νικολάου, βρίσκεται η εκκλησία Των Ταξιαρχών, που διακοσμείται εξωτερικά και εσωτερικά με φρέσκος. Εδώ βρίσκεται και το μνήμα του Ηπειρώτη Μακεδονομάχου, Παύλου Μελά , ο οποίος σκοτώθηκε το 1904 βόρεια της Καστοριάς, στον αγώνα των Ελλήνων εναντίον των Τούρκων.
Όπως στη Σιάτιστα, παρόμοια και στην Παλιά Πόλη της Καστοριάς, διακρίνονται τα καλοφτιαγμένα αρχοντικά της, του 17ου και 18ου αι., με τους χαρακτηριστικά ζωγραφισμένους απάνω ορόφους, που η κατασκευή τους επιτρέπει την θέα τους, και από τους κάτω ορόφους. Αν και τα περισσότερα έχουν ερειπωθεί, όπως ήδη αναφέρθηκε, κάποια έχουν διατηρηθεί όπως εκείνα των Ναζίμ και Εμμανουήλ. Το τελευταίο έγινε παραδοσιακό μουσείο. Η πόλη διαθέτει επιπλέον και Βυζαντινό μουσείο.
Στην Καστοριά, η ξεχωριστή τέχνη της επεξεργασίας της γούνας, εξακολουθεί και στις μέρες μας να απασχολεί εκατοντάδες μικρά εργαστήρια, καθώς αυτή συμπεριλαμβάνει διαφορετικές επί μέρους ειδικότητες. Η τέχνη της γούνας, έχει μία ιστορία πεντακοσίων χρόνων, ισάριθμα ίσως με την ύπαρξη των καστόρων, που κατοικούσαν στην λίμνη της και που η γούνα τους αποτελούσε την πρώτιστη ύλη της. Κάποτε όμως και κυρίως λόγω έλλειψης ελέγχου, οι κάστορες λιγόστεψαν ή χάθηκαν τελικά, και οι Καστοριανοί για να συνεχίσουν τα πατροπαράδοτα επαγγέλματα, υποχρεώθηκαν να προμηθεύονται από την Ευρώπη και την Βόρεια Αμερική, κομμάτια γούνας που περίσσευαν (εκείνων) και να τα επεξεργάζονται με τον ίδιο παραδοσιακό τρόπο .

Βόρεια της Καστοριάς και κατά μήκος παραποτάμου του Αλιάκμονα, είναι οι λίμνες: Η Μεγάλη και η Μικρή Πρέσπα. Η Μικρή Πρέσπα βρίσκεται εντός της Ελλάδας, ενώ με την Μεγάλη Πρέσπα απλά συνορεύει. Αυτές οι φημισμένες λίμνες, φιλοξενούν δύο τύπους πελεκάνων, τον Δαλματικό και τον άγριο, που αιτούν την προστασία των ανθρώπων, για να επιζήσουν.
Ανατολικά των λιμνών Πρέσπα, η διαδρομή γίνεται μέσω Φλώρινας. Πρωτεύουσα του ομώνυμου νομού η Φλώρινα, είναι η τελευταία ελληνική πόλη που κείται στα σύνορα με την πρώην Γιουγκοσλαβία. Έχει σχήμα Μπούμερανγκ και διαρρέεται κατά μήκος, από τον ποταμό Σακούλεβα. Από τα αρχαιολογικά ευρήματα διαπιστώνεται ότι η ύπαρξή της ανάγεται στην προϊστορική περίοδο και ίσως να συνδέεται με τον συνοικισμό Χλωρό, του Βυζαντίου.
Από το 1878 η δραστηριότητα ομάδων ανταρτών αυξάνεται και καθώς η Φλώρινα αποβαίνει κέντρο-κλειδί του Μακεδονικού Αγώνα, αναφανδόν δέχεται σκληρά χτυπήματα. Επιπλέον η πόλη αποτελεί την βάση των Ελλήνων στην διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων 1912-1913. Μετά το 1912 δέχεται την εγκατάσταση πολλών μετοίκων από το πρώην Ελληνικό Μοναστήρι (σήμερα Bitola, Σκόπια), γεγονός που συνέβαλε στην πνευματική και πολιτιστική ανανέωση της πόλης . Στις ημέρες μας, η Φλώρινα έχει να επιδείξει ένα αρχαιολογικό μουσείο, μία γκαλερί των Φλωρινιωτών καλλιτεχνών και το Μουσείο μοντέρνας τέχνης.

Σε απόσταση 70 χιλιομ. από την Φλώρινα, σε μία εσοχή της Μεγάλης Πρέσπας και πριν από τα τριπλά σύνορα, υπάρχει το τελευταίο χωριό, οι Ψαράδες. Το χωριό ξεχωρίζει για τα παραδοσιακά πέτρινα σπίτια του, που είναι διατηρητέα, τις βάρκες των κατοίκων του, που είναι φτιαγμένες από κέδρο και βαλανιδιά και τις ασυνήθιστα μικρές αγελάδες του, στον Ελλαδικό χώρο. Οι κάτοικοί του είναι ελάχιστοι, καθώς από τους λίγους που υπήρχαν αρχικά, οι περισσότεροι μετανάστευσαν στις ΗΠΑ της Αμερικής και στην Αυστραλία. Από τους ξενιτεμένους των Ψαράδων, εξακόσιοι περίπου, ζουν στην Πέρθ της Δυτικής Αυστραλίας.

Στην συνέχεια απαντά η Εγνατία οδός, η οποία στους Ρωμαϊκούς χρόνους συνέδεε το Δυρράχιο με την Κωνσταντινούπολη και ήταν σημαντικής στρατιωτικής και εμπορικής χρήσης. Βόρεια, το όρος Βόρας, απέβη σκηνικό αριθμού Βαλκανικών μαχών. Νότια της Εγνατίας οδού, βρίσκεται η λίμνη Βεγορίτις ή Οστρόβου).
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός, ότι από την εποχή του Μ. Αλεξάνδρου και ως τους νεότερους χρόνους, πληθυσμοί από όλες τις κατευθύνσεις έκαναν επιδρομές με στόχο την κατάκτηση και την εκμετάλλευση ετούτης της περιοχής, ενώ στις αρχές του 20ου αι., αποτέλεσε το σκηνικό του Μακεδονικού Αγώνα, όπου οι Έλληνες αγωνίστηκαν κατά των Τούρκων και των Βουλγάρων. Το πρώτο λοιπόν ήμισυ του 20ου αι., η περιοχή δοκιμάζεται από τις συνέπειες του Μακεδονικού Αγώνα, 1900-1908, από τους Βαλκανικούς πολέμους, 1912-1913, από τους Πρώτο και Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και από τον Εμφύλιο!

Η διαδρομή μας συνεχίζεται με μία στάση στην Έδεσσα, η οποία διαφέρει από τις άλλες ελληνικές πόλεις, και κυρίως για τους καταρράκτες της. Ο θόρυβος του ρέοντος στοιχείου ετούτων, φτάνει στα αυτιά των περιπατητών ακατάπαυστα, ακόμη και όταν ετούτοι κατεβαίνουν τους συνοικιακούς δρόμους της πόλης ή κάθονται στην πλατεία της. Στο βόρειο μέρος της Έδεσσας, υπάρχει μία Ρωμαϊκή ή Βυζαντινή γέφυρα, που άλλοτε χρησίμευε ως αρωγός της Εγνατίας οδού.
Κρεμασμένη στα υψώματα της Μακεδονικής γης, η Έδεσσα, σημειώνει την άκρη της και ταυτόχρονα την άκρη-σύνορο, ολόκληρης της ελληνικής γης και επιτρέπει στον ταξιδιώτη να ατενίσει από την τοποθεσία της, την καλλιεργημένη πεδιάδα, που απλώνεται προς την μεριά της Θεσσαλονίκης, μέχρι την θάλασσα. Πριν ανακαλυφθούν οι βασιλικοί τάφοι της Βεργίνας, επικρατούσε η αντίληψη ότι η Έδεσσα ήταν η αρχαία πόλη Αιγαί .

Εβδομήντα πέντε χιλιόμετρα δυτικά της Θεσσαλονίκης, στον δρόμο για την Βεργίνα βρίσκεται η Βέροια, η πρωτεύουσα του νομού Ημαθίας. Ο τίτλος της: «Μικρή Ιερουσαλήμ» οφείλεται στις εβδομήντα εκκλησίες της. Σήμερα στην Βέροια υπάρχουν παλιές τουρκικές κατοικίες, κατεστραμμένες, καταβάλλεται όμως προσπάθεια για την αναστήλωση και διατήρησή τους, από την ελληνική πολιτεία.
Η Βέροια πέρα από το ότι είναι κέντρο παραγωγής ροδακινιών, είναι γνωστή για τα κρασιά της, που μαζί με εκείνα της Έδεσσας, είναι από τα καλύτερα εξαγόμενα ελληνικά. Φημίζεται επίσης για τις πηγές της, πόσιμου νερού. Το αρχαιολογικό μουσείο της φέρει ευρήματα από τους τάφους της Βεργίνας και της αρχαίας Λευκάδειας. Είναι γνωστό ότι ο Απόστολος Παύλος επισκέφτηκε τη Βέροια, στο 2ο και 3ο ταξίδι του .

Επόμενη πόλη (μεταξύ Θεσσαλονίκης-Έδεσσας), είναι η Πέλλα, που βρίσκεται δίπλα στον δρόμο. Ο Αρχέλαος, βασιλιάς των Μακεδόνων (413-399 π. Χ.), μετέφερε την πρωτεύουσα του βασιλείου του από τις Αιγές (Βεργίνα), στην Πέλλα. Αν και επί των ημερών μας, η πόλη δε θυμίζει την αλλοτινή της λαμπρότητα, ωστόσο δεν μπορεί να παραβλέψει κανείς το γεγονός, ότι στα παλάτια της , τον 4ο αι. π. Χ., κατοίκησε ο Φίλιππος, ο αρχηγός των Ελλήνων, ότι εδώ σχεδίασε την μέθοδο επικράτησής του μεταξύ των Ελλήνων και ακόμη, ότι εδώ γεννήθηκε ο γιος του, Αλέξανδρος, ο μετονομασθείς «Μέγας». Εδώ ο Αλέξανδρος ασκήθηκε στα άρματα και διδάχτηκε από τον δάσκαλό του Αριστοτέλη, μαθήματα πειθαρχημένης στρατηγικής και μεθόδους επιβολής, με τρόπο ώστε να αποβεί ο θαυμαστός στρατηγικός Νους, ο κατακτητής της Ανατολής, εκείνος που θα απάλλασσε την Ελλάδα από τις εκστρατείες των εξ Ανατολών εχθρών της, των Περσών.
Στο Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης, δίπλα στα Ελληνιστικά και Ρωμαϊκά κατάλοιπα, εκτίθενται ευρήματα της Σίνδου και της Βεργίνας. Αναφερόμενοι στα ευρήματα της Βεργίνας, εύλογα εννοούμε τους θησαυρούς που σύμφωνα με τον Μανώλη Ανδρόνικο που επιμελήθηκε τις ανασκαφές εδώ, ανήκουν σε βασιλικό τάφο που ανακάλυψε ο ίδιος το 1977 και που ανήκει στον Φίλιππο Β’. Ο Φίλιππος Β’, υπήρξε και ο ιδρυτής της πόλης των Φιλίππων, που εξελίχθηκε μάλλον κατά την ρωμαϊκή περίοδο και όχι επί της βασιλείας του. Στους Φιλίππους υπάρχει επίσης καλοδιατηρημένο θέατρο, που χτίστηκε από τον Φίλιππο το Β’.
Στα μέσα του 1ου αι. που η Ελλάδα είχε αποβεί το αμφιθέατρο της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, οι Φίλιπποι είχαν γίνει περιζήτητοι λόγω της θέσης τους επί της Εγνατίας οδού. Ύστερα από την δολοφονία του Ιουλίου Καίσαρα το 44 π. Χ., από τους Βρούτο και Κάσιο, αυτοί, οι εκτελεστές του, ανέλαβαν την εξουσία του ρωμαϊκού στρατού, που βρισκόταν στην Μακεδονία και τις περιοχές γύρω από αυτή. Το 42 π. Χ. αντιμετώπισαν τις δυνάμεις του Μάρκου Αντωνίου, έμπειρου λοχαγού του Καίσαρα και τον 19χρονο Οκτάβιο, ανιψιό και διάδοχο του δολοφονηθέντος αυτοκράτορα, Ιουλίου Καίσαρα.
Η πόλη των Φιλίππων υπήρξε η πρώτη Χριστιανική πόλη της Ευρώπης. Το 49 π. Χ. στο επίνειό της, την Νεάπολη -σημερινή Καβάλα-, κατέφθασε ο Απόστολος Παύλος για να προσηλυτίσει τους πολυθεϊστές και ειδωλολάτρες Ευρωπαίους, στον Χριστιανισμό. Εδώ φυλακίστηκε και αυτό επανελήφθη και σε άλλες πολιτείες, στα χρόνια που ακολούθησαν.

Η Βεργίνα που απαντά στην διαδρομή προς την Βέροια, υπήρξε η πρωτεύουσα του Φιλίππου, πριν από την Πέλλα και παρέμεινε ο εκλεγμένος χώρος ταφής των Μακεδόνων Βασιλέων, πλην του Μ. Αλεξάνδρου. Εδώ δολοφονήθηκε ο Φίλιππος το 336 π. Χ. στον γάμο της θυγατέρας του Κλεοπάτρας. Βασιλικοί τάφοι ανακαλύφθηκαν και στο Δίον, που βρίσκεται στους πρόποδες του Ολύμπου και διατέλεσε τόπος λατρείας του Δία, εκ μέρους των Μακεδόνων Βασιλέων. Το 1937 η περιοχή απέβη το πρώτο εθνικό πάρκο της Ελλάδας.

Ο Ηρόδοτος αναφέρει ως πρώτον ιστορικό βασιλιά της Μακεδονίας και των Μακεδόνων, τον Περδίκκα Α’ (7ο αι. π. Χ.) . Μεταξύ αυτού και του Αμύντα Α’ (τέλη 6ου αι.) μεσολαβεί χρονικό διάστημα για το οποίο δεν έχουμε πληροφορίες, ούτε για τους τέσσερις βασιλείς πριν από τον Αμύντα Α’, για τους οποίους μιλεί ο Θουκυδίδης (2.100, 2). Για τον γιο του Αμύντα Α’, τον Αλέξανδρο τον Α’, μας πληροφορεί αρκετά ο Ηρόδοτος . Ακολουθεί ο υιός του Περδίκκας ο Β’, που προσείλκυσε στην πρωτεύουσα του κράτους, τον διθυραμβοποιό Μελανιππίδη και τον μέγα γιατρό Ιπποκράτη. Υιός αυτού ήταν ο Αρχέλαος. Επί της βασιλείας του, η Μακεδονία προήχθη ως προς τον πολιτισμό. Η τοποθεσία Δίον στην Πιερία, στους πρόποδες του Ολύμπου (όπου κατά επικρατούσα πίστη, κατοικούσαν οι Μούσες και επίσης ότι εκεί είχε ενταφιαστεί ο Ορφεύς), απέβη η νέα Μακεδονική Ολυμπία. Εκεί τελούνταν μουσικοί και γυμναστικοί αγώνες κατά το πρότυπο των εορτών στην Ολυμπία.
Ο Αρχέλαος επωφελούμενος από τις ταραχές στην Θεσσαλία εκστράτευσε εναντίον της και κατέλαβε τμήμα της. Μετά το θάνατό του το 399 π. Χ., ακολουθεί μία ταραχώδης περίοδος και δολοφονίες βασιλέων, για την διαδοχή του μακεδονικού θρόνου και διαρκεί μέχρι την ανάληψη της βασιλείας, από τον Φίλιππο Β’. Ο Φίλιππος ο Β’, ήταν γιος του Αμύντα του Γ’ και ανέλαβε την κυβέρνηση της χώρας νεότατος -μόλις 23ών χρονών- αρχικά ως επίτροπος του ανηλίκου ανιψιού του, γιου του Περδίκκα, γρήγορα όμως αναδείχτηκε βασιλιάς του κράτους. Τελευταίος βασιλεύς της Μακεδονίας, ήταν ο Περσέας (179-168 π.Χ.)

Β.Α της Θεσσαλονίκης βρίσκεται το Κιλκίς και ο δρόμος που το ενώνει με αυτή, συναντά την Κολχίδα, γνωστή από την ελληνική μυθολογία και τον μύθο: Φρίξου-χρυσόμαλλου δέρατος -Ιάσωνα . Πιο πάνω, από το Κιλκίς απαντά η παραλία της λίμνης Δοϊράνης, που ανήκει κατά το ήμισυ μόνο, στην Ελλάδα.