Καποδίστριας

Απόσπασμα από την Διδακτορική μου Διατριβή

Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΑ ΘΕΑΤΡΙΚΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΝΙΚΟΎ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ
(The Presence of Women in Kazantzakis’ Theatre Plays)

© Δρ ΠΙΠΙΝΑ Δ. ΕΛΛΗ  (Dr PIPINA D. ELLES)

Στο ιστορικό πλαίσιο του 1946, σημειώνεται η εκκόλαψη του Εμφυλίου πολέμου στην Ελλάδα. Ο Καζαντζάκης αφενός διότι είναι γνώστης των ευρωπαϊκών πραγμάτων, κατόπιν της ήττας της Γερμανίας και αφετέρου διότι η Ελλάδα εξαρτάται από τις κινήσεις των Μεγάλων Δυνάμεων (665) , αντιλαμβάνεται την δυστυχή εξέλιξη των πραγμάτων γι’ αυτήν. Τον Μάϊο του 1944, από την Αίγινα, γράφει στον Πρεβελάκη, πόσο “συνεπαρμένος” είναι, από μία νέα τραγωδία που γράφει -Καποδίστριας-, και ότι ελπίζει να “γίνει καλή” (666) . Σε άλλη επιστολή του (667), πληροφορεί ότι την έχει ολοκληρώσει, αλλά όπως συνήθως -δηλώνει- , δεν είναι βέβαιος για την ποιότητα του έργου του. Σύμφωνα με αυτό το χρονοδιάγραμμα, υπολογίζεται ότι η τραγωδία Καποδίστριας γράφτηκε το 1944, στην Αίγινα, στην διάρκεια των μηνών Μάϊος-Ιούλιος, εκδίδεται για πρώτη φορά από τον εκδοτικό οίκο Αλικιώτη το 1946, και το 1956 συμπεριλαμβάνεται στον τρίτο τόμο του θεάτρου του Καζαντζάκη, του εκδοτικού οίκου Δίφρος, στην Αθήνα. Στις 25 Μαρτίου 1946 (668) , ανεβάζεται, από το Εθνικό θέατρο υπό την διεύθυνση του Γιώργου Θεοτοκά, σε σκηνοθεσία του Σωκράτη Καραντινού, και το 1958 στις Παγκύπριες Γιορτές Νεολαίας, από τους μαθητές και τις μαθήτριες του Γυμνασίου Κυρήνειας (669). Το Εθνικό Θέατρο την ανεβάζει εκ νέου σε σκηνοθεσία Αλέξη Σολομού και μουσική Μίκη Θεοδωράκη, στις 5 Νοεμβρίου 1976 στο έτος ‘‘Καποδίστρια’’, επέτειο των διακοσίων χρόνων από την γέννηση του πρώτου Κυβερνήτη στην Ελλάδα (1776-1831), ύστερα από τον Τουρκικό ζυγό.
………
Υποσημειώσεις
665. Ο Κ. Friar, σημειώνει την ύπαρξη φανερών παραλληλισμών στις συνθήκες που η Ελλάδα είχε να αντιμετωπίσει το 1828 -όταν δηλαδή ο Ι. Καποδίστριας ανέλαβε την αρχηγία της Κυβέρνησης στην Ελλάδα- με εκείνες που δημιούργησε η Γερμανική και Ιταλική κατοχή. Σημειώνει, ότι ο Καζαντζάκης εύχεται την ενοποίηση όλων των Ελλήνων, την αποκατάσταση του μεγαλείου της χώρας, αλλά και την άνοδο δοκιμασμένου και ικανού διπλωμάτη που να γνωρίζει τα διεθνή πράγματα, Παπαχατζάκη – Κατσαράκη, ο.π., σ. 83 (Πρόγραμμα Εθνικού Θεάτρου, 51η Θεατρική Περίοδος 1981-1982, Ν. Κ., Καποδίστριας).
666. “I hear the thunder of new wings!” Π. Πρεβελάκης, Τετρακόσια Γράμματα του Καζαντζάκη στον Πρεβελάκη, ο.π., γρ. 296, σ. 515.
667. Επίσης από την Αίγινα, στις 27/7/1944, γρ. 298, αυτόθι, σ. 517.
668. Στην πρεμιέρα της τραγωδίας 25/3/1946, και στο πρόγραμμα που εξεδόθη, ο Καζαντζάκης αναλύει την μορφή του ήρωά του, Ιωάννη Καποδίστρια: “Ο Καποδίστριας είναι μια πολυσύνθετη τραγική μορφή της νέας ιστορίας μας, που άναψε πολλά πάθη, ξεσήκωσε πολλούς φίλους κι οχτρούς κι ακόμα δεν μπόρεσε να κατασταλάξει σε μιαν αρμονικήν ενότητα. Ήταν μια ασκητική υψηλή φυσιογνωμία που κατάβηκε στην αναρχούμενη Ελλάδα για να βάλει τάξη… / Πέρασαν 115 χρόνια κι ακόμα δεν μπορούμε να σταθούμε μπρος στην υψηλή αυτή μορφή με δικαιοσύνη. Οι αριστεροί τον κατηγορούν ως τύραννο, οι δεξιοί τον υμνούν ως μεγαλομάρτυρα. Ήταν και τα δύο. Μα απάνω απ’ όλα είχε την ανώτατη τούτη αρετή που τον εξαγιάζει: αγνότητα.” Συνεχίζοντας στο ίδιο κείμενο ο Καζαντζάκης λέει: “Κι όταν κατάλαβε πια πως όσο θα ζούσε, θάταν μονάχα το σύνθημα εμφύλιου σπαραγμού, τότε τράβηξε σεμνά, αποφασιστικά, χωρίς μεγάλα λόγια, με κάποια μάλιστα ανυπομονησία, προς το θάνατο… γιατί αγαπούσε την Ελλάδα.”
669. Υπό τη διεύθυνση του φιλόλογου καθηγητού Κ. Καραγιάννη, Παπαχατζάκη – Κατσαράκη, ο.π., σ. 78 Εφημερ. Ελευθερία, Λευκωσίας Κύπρου, Σάββατο 7 Ιουνίου 1958.
……….
Η παράσταση επαναλαμβάνεται από το Εθνικό Θέατρο στις 26 Φεβρουαρίου, 1982. Η τραγωδία γραμμένη σε 13σύλλαβο στίχο, με χορικά σε 11σύλλαβο με κάποιες εναλλαγές, χωρίζεται σε τρία μέρη. Τα γεγονότα εξελίσσονται σε τρείς διαφορετικούς χώρους.
Σύμφωνα με την υπόθεση, ο Κυβερνήτης της Ελλάδας, I. Καποδίστριας, παρά τα αρνητικά μηνύματα και τις προειδοποιήσεις, αποφασισμένος να ενεργήσει για το καλό του λαού, έρχεται στην εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα στο Ανάπλι, στις 27 Σεπτεμβρίου, 1831. Γνωρίζοντας τι θα επακολουθήσει αναφωνεί: “Είμαι έτοιμος”. Στην τραγωδία υπογραμμίζεται η αντιπαράθεση και το μίσος μεταξύ των ελληνικών ομάδων των διανοουμένων και των αρματωλών-κλεφτών (με εκπροσώπους τους: Κολοκοτρώνη, Μαυρομηχάληδες και Γκίκα). Το δίκαιο
αίτημα του λαού για το μοίρασμα της γης, τίθεται στον Κυβερνήτη από τον ήρωα Μακρυγιάννη, ο οποίος αγωνίζεται για τον λαό. Οι ελληνικές ομάδες που πιέζονται από τους Βρεττανούς, τους Γάλλους και τους Ρώσσους, αντιδρούν στο αίτημα του λαού. Η δολοφονία του Κυβερνήτη στεριώνει το νέο κράτος, όπως η θυσία της Σμαράγδας το γεφύρι, στο δράμα: Ο Πρωτομάστορας.