Copyright: Dr Pipina D. Elles

Ερχόμενος, ο Ιώνας Δραγούμης, στο Μοναστήρι ως υποπρόξενος της νεοσυσταθείσης μετά από την επανάσταση του 1821, Ελλάδας, ιδρύει μαζί με άλλους αξιόλογους πατριώτες σωματείο  με τον τίτλο: “Μακεδονική Άμυνα”, που έμοιαζε στην δομή της, την Φιλική Εταιρία και έχαιρε πολλών μελών.

Σύνδεσμος της “Μακεδονικής Άμυνας” στην Αθήνα, ήταν ο Παύλος Μελάς[1]. Ο Βακαλόπουλος περιγράφει αναλυτικά την δράση της εταιρείας στα κείμενά του.

Κατόπιν της δημιουργίας της “Άμυνας” στο Μοναστήρι από τον Ίωνα, και της “Οργάνωσης Θεσσαλονίκης” στην Θεσσαλονίκη, από τον Αθανάσιο Σουλιώτη-Νικολαΐδη[2], οι δύο άντρες προχώρησαν μαζί στην οργάνωση του Θρακικού Ελληνισμού. Με συντονισμένες τις προσπάθειές τους, απέβλεπαν σε μια νέα πορεία του Έθνους μέσα από την Νεοτουρκική μεταπολίτευση του 1908[3].

Από τον Οκτώβριο του 1908, αγωνίστηκαν μαζί για να ανατρέψουν τους Νεότουρκους και με την “Οργάνωση Κωνσταντινουπόλεως”, συνέβαλαν στην εγρήγορση των υποδούλων Ελλήνων.  Αγωνίστηκαν στην Οθωμανική Βουλή για την προώθηση των Ελληνικών θεμάτων, για την προσέγγιση των Χριστιανών Βουλευτών καθώς και των Χριστιανικών Εθνοτήτων, προετοιμάζοντας έτσι το έδαφος για περεταίρω εκτεταμένη συνεργασία των Βαλκανικών Εθνοτήτων, κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων: 1912-1913.

Οι Μακεδόνες και το έργο:  Μαρτύρων και Ηρώων Αίμα

Ο Ίων Δραγούμης με σθένος υποστηρίζει τις δραστηριότητες των Μακεδόνων προς όλες τις κατευθύνσεις, και κάνει συνεχείς εκκλήσεις στην Ελληνική Κυβέρνηση[4]. Σε κάποια φάση στρέφεται ενάντια και προς αυτό το Πατριαρχείο, για την αδράνεια των εκκλησιαστικών εκπροσώπων του.  Τις εμπειρίες του και τις εντυπώσεις του από τον πολύπλευρο Μακεδονικό Αγώνα, τις δίνει στο βιβλίο του: “Μαρτύρων και ηρώων αίμα…”.  Με γλαφυρότητα ο διανοούμενος Ίων Δραγούμης κατηγορεί εδώ, την Ελληνική Κυβέρνηση, για  τον άψογο τρόπο αποφυγής προβλημάτων με την Τουρκία, εις βάρος των κατεχομένων ελληνικών περιοχών από αυτούς, όπως ήταν η Μακεδονία.

Το συγκεκριμένο βιβλίο εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1907 και συντάραξε τους Αθηναϊκούς κύκλους των πολιτικών και των διανοουμένων, αφού αδίστακτα παρουσίαζε την επικρατούσα πραγματικότητα στο Μακεδονικό μέτωπο, και την οποία οι ελεύθεροι Έλληνες της εποχής, έκριναν σαν κάτι απόμακρο, αποκομμένο και ξένο. 

“Ο Ελληνισμός αντιμετωπίζοντας καυτά οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα, είχε συνειδητοποιήσει μετά το τρομακτικό 1897 πόσο ανέτοιμος  και αδύναμος ήταν ν’ ανταποκριθεί στη μεγάλη εκείνη κρισιμότητα των περιστάσεων, ενώ το Μακεδονικό ζήτημα είχε οδηγήσει τον μακεδονικό ελληνισμό στο έσχατο όριο της αντοχής και της ανοχής του.  Το χτύπημα του 1897 έδειξε τη γύμνια της ελλαδικής πολιτικής αλλά και την σαθρότητα της “άψογης” στάσης και του δόγματος “Μη γεννάτε ζητήματα.. Έδειξε -ακόμη περισσότερο- πόσο κινδύνευαν πια και οι ίδιοι οι ελλαδικοί από την “άψογη” στάση”[5]. “Ο αλύτρωτος πληθυσμός είχε ξεχασθεί! Η ελλαδική πραγματικότητα ήταν μια, το ελληνικό κράτος, το οποίο, ατενίζοντας τα πράγματα των Μακεδόνων και των Κρητικών, αναρωτιόταν: “Τι μας ταράζουν οι Κρητικοί; Τι θέλουν οι Μακεδόνες; Αφήστε μας να φτιάξουμε τον ζωολογικό μας κήπο”.  Μόνο για κομματικούς σκοπούς ο “κομπογιανίτης” πολιτικός του ελλαδικού κράτους προσποιούνταν συχνά ότι έκαμε “εθνική” πολιτική, για να μην έχανε την δημοτικότητά του, αλλά χαρακτηριζόταν “προδότης”[6], γράφει ο Βακαλόπουλος.

Ο Ίων Δραγούμης περιγράφει τους πολιτικούς με τα μελανότερα χρώματα, αναφερόμενος στην εκμετάλλευση της θέσεώς των και για την αδιαφορία τους προς τους δεινοπαθούντες, υπόδουλους, ελληνικούς πληθυσμούς.  Η κατάσταση απέβη αφόρητη για τον άνθρωπο, Δραγούμη. Επανειλημμένα έρχεται σε σύγκρουση  με τους πολιτικούς, τελικά  όμως καταφεύγει στην συγγραφή για να λυτρωθεί.

Υπήρξε  ένας αγωνιστής, όχι απόλυτα εθνικιστής τελικά, αλλά ούτε σωβινιστής, παρά ένας αγνός πολίτης, ένας θερμός πατριώτης, ένας Άνθρωπος.

Η αναγνώριση της προσφοράς του Δραγούμη : Η Ελλαδική Ελλάδα και οι εκτός αυτής Έλληνες : Το σχολείο, Μακεδονία

Ο Γιώργος Ιωάννου γράφει για τον Ίωνα στο άρθρο του: “Ο Σκοπός μιας Ζωής”[7]: “Δεν ήταν, σίγουρα, οι Έλληνες της εποχής άξιοι για έναν Ίωνα Δραγούμη. Και ίσως ούτε οι σημερινοί”.

Ο Δραγούμης έβλεπε την ελληνική ταυτότητα στους αλύτρωτους, τους “εξωμερίτες”, την συνέχεια και την σύνδεση του ελληνισμού, την διατήρηση του Έθνους. Ήταν εκείνοι που διατηρούσαν το δημοτικό τραγούδι, τον παραδοσιακό χορό, το πατροπαράδοτο παραμύθι, το αίνιγμα, την παροιμία, το γνωμικό, την χωριάτικη μαγειρική, την χειροτεχνία, την ενδυματολογία, την βυζαντινή μουσική, παράλληλα πάντα με την ελληνική παιδεία και την νεοελληνική γλώσσα.

Οι δυτικές επιδράσεις που τις εισήγαγαν οι διανοούμενοι που σπούδαζαν στην Ευρώπη, αλλοίωσαν τον Νεοέλληνα και την ταυτότητά του.  Ήταν έντονη η πεποίθηση του Δραγούμη, ότι ο Νεοέλληνας έπρεπε να επιστρέψει στις ρίζες του.  Ο ίδιος υπήρξε δημοτικιστής, και θεωρούσε την δημώδη γλώσσα, ως μέσον λυτρωτικό για τον λόγιο  Νεοέλληνα του Ελλαδικού πληθυσμού.

Η Ελλαδική Ελλάδα και οι εκτός αυτής Έλληνες

Η ελληνική πολιτική δεν φρόντισε έμπρακτα για τα προβλήματα των υποδούλων Ελλήνων ιδιαίτερα των βορείων περιοχών. Ο Ιών Δραγούμης μαζί με το Πατριαρχείο, υποδαύλισε “την καλλιέργεια κομματικών αντιπαραθέσεων στα ελληνικά χώματα, στις αλύτρωτες περιοχές”, λέει ο Βακαλόπουλος[8]. Οι Έλληνες πολιτικοί είχαν εγκαταλείψει του Έλληνες των Βορείων περιοχών  τους Ηπειρώτες, τους Πόντιους και τους Μικρασιάτες στα χέρια των Μεγάλων Δυνάμεων.  Ο Βακαλόπουλος, γράφει επίσης υποθετικά για την “Ελλαδική Ελλάδα”, ως προς του τι θα έπρεπε να έλεγε στις τραγικές εκείνες εποχές για τους παραπάνω πληθυσμούς: “Μονάχα εμένα μη με σκοτίζετε και πορεύεστε όπως μπορείτε”.

Ο Ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897, ο Μακεδονικός αγώνας, ο θάνατος του “Παλληκαριού” -δηλαδή του Π. Μελά- και οι Βαλκανικοί πόλεμοι, αντέστρεψαν το κλίμα της κατάστασης. Δεν ήταν βέβαια η “Ελλαδική Ελλάδα” που αγωνιζόταν, αλλά σύσσωμο το παραμερισμένο κομμάτι του Έθνους, που αγωνιζόταν για την ένωση με την μητέρα Ελλάδα.

Το σχολείο:  η Μακεδονία

Στο πατριωτικό και αγωνιστικό κλίμα της Μακεδονίας και της  Θράκης, ο Δραγούμης αισθάνθηκε -καθώς δήλωνε -, να αναδύεται από “τη βρώμα” και από τον ύπνο των Ελλαδιτών, και καθαρίστηκε. Έχοντας πέσει εκεί στην “καταβόθρα της εθνικής πολιτικής” αποκήρυξε συνειδητά τις ελληνικές “τις ψόφιες κυβερνήσεις”[9]. 

Το όνομα “Μακεδονία” απέβη σύμβολο εξαγνισμού και εξαΰλωσης, για τον Ίωνα Δραγούμη. Προτρέπει μάλιστα τους Έλληνες να τρέφουν πίστη σε παρόμοιο σκοπό και να “ξοδεύονται” γι’ αυτόν. “Η “Μακεδονία” θα παραμείνει πάντα για όλους μας, όπως για τον Ίωνα ένα “σχολείο ελευθερίας”, που θα βγάζει “ελεύθερους άνδρες”, ένας τόπος “αληθινής ζωής όχι ψεύτικης” όπως η Αθήνα.

Ο χαμός του Παύλου Μελά, του “Παλληκαριού”, συγκλόνισε τον Ίωνα Δραγούμη.  “Ο θάνατος δεν είνε λόγια, είναι αλήθεια, ο θάνατος είνε ζωή[10]…” έγραψε.  Το τραγικό ετούτο γεγονός, έφερε τους Έλληνες της εποχής πιο κοντά στα μακεδονικά πράγματα.  Ο θάνατος του Παύλου Μελά (ένα βράδυ στην Σιάτιστα της Μακεδονίας, τον Οκτώβριο του 1904), γνωστού και αγαπητού ανδρός, στους κύκλους της Αθηναϊκής κοινωνίας[11], αφύπνισε την ελλαδική συνείδηση. 

Ο Ανδρέας Π. Δενδρινός χαρακτηρίζει τον Ίωνα Δραγούμη  ως πολεμιστή, ιδεολόγο, “λογοτέχνη και άνθρωπο του πνεύματος”.  Ο Ίων Δραγούμης πιστεύει και υιοθετεί ότι “το Έθνος είναι το μόνο όργανο που θα υπηρετήσει το Μεγάλο Γένος…”. Από αυτή την ιδεολογία πηγάζουν οι σκέψεις του, οι διακηρύξεις του και:

“το διαζύγιό του, με το κατεστημένο της εποχής του.  Απ’ εκεί ξεσπάει η πολιτική του ιδεολογία, ο Εθνικισμός, ο άμετρος, ο αμέριστος, αχόρταγος και παμφάγος, που στην πέννα του γίνεται εικονοκλασία… Στην σκέψη του κυριαρχεί ο αγώνας, πόλεμος και τίποτ’ άλλο… Στην πέννα του και στην πιο “λογοτεχνική”, ο πόλεμος καραδοκεί… Και στην πράξι του, ο πόλεμος και ο αγώνας, είναι η “καλημέρα” και η “καληνύχτα”…”[12]. 

Και αυτό θυμίζει την άποψη του Νίτσε: “Ο ελεύθερος άνθρωπος είναι πολεμιστής”[13].

Το Έθνος κατά τον Δραγούμη χρειαζόταν δύο βασικά πράγματα: μια Μακεδονία και ένα διδασκαλείο.  Η Μακεδονία υπήρξε κατά την γνώμη του, “το σχολείο των παλληκαριών και των ελευθέρων αντρών”  όπου οι Έλληνες θα συμπλήρωναν τις σπουδές τους. Ο Δραγούμης φανταζόταν ολόκληρο το ελληνικό κράτος τον ελληνισμό, μια “Μακεδονία”, έναν συνεχή αγώνα, μία αληθινή εθνική ζωή.  Το “διδασκαλείο” θα έδινε την σωστή παιδεία για τους μέλλοντες δασκάλους και μάλιστα Δημοτικιστές,  “Και η “Μακεδονία” θα απέβαινε ένας ζωντανός κοινωνικός και εθνικός ιστός”[14].

Η επίδραση του Πισσώ : απόψεις του Δραγούμη για την οργάνωση των Ελλήνων εκτός Ελλάδας

Υπό την επίδραση των πολιτικο-κοινωνικών, φιλοσοφικών, λογοτεχνικών και καλλιτεχνικών ζυμώσεων στην Ευρώπη, η Γαλλία αποβαίνει υποστηρικτής της επανάστασης στην Κρήτη.

Ο Πισσώ[15] ως Υπουργός των Εξωτερικών το 1908, υποστηρίζει στην Γαλλική Γερουσία, το δικαίωμα της Ελληνικής Κυβέρνησης να επέμβει στην νήσο. Η Ελληνική εφημερίδα Το Νέο Άστυ, 13 Ιανουαρίου 1908, χαιρετά την δήλωση του Πισσώ. Η συμπάθεια και η συμπαράσταση των Γάλλων διανοουμένων και του γαλλικού τύπου, επεκτείνονται και στον αγώνα των ελληνικών ομάδων στην  Μακεδονία.

Ο Δραγούμης υποστήριξε την πολιτική των μικρών αυτονόμων Ελληνικών Εθνών μέσα σε ξένους και την ένωσή τους με την Ελλάδα ως ελληνισμός. Υποστήριξε μάλιστα την παραμονή των Ελλήνων εντός της Ελλάδας και όχι την μετανάστευση και την μετακίνησή τους εντός του δικού τους χώρου, του χώρου των Ελλήνων.

---

[1] Κ. Α. Βακαλόπουλος, Ίων Δραγούμης, Παύλος Γύπαρης, Κορυφαίες Μορφές του Μακεδονικού Αγώνα, 1902-1908, εκδ. οίκος Μπαρμπουνάκη,  Θεσσαλονίκη, 1987,  σσ. 37-38.

[2] Στην Κωνσταντινούπολη ο Ίων μαζί με τον Αθανάσιο Σουλιώτη-Νικολαΐδη, που είχε ανατραφεί στην Μακεδονία, ιδρύουν την “Οργάνωση Κωνσταντινουπόλεως”, το 1908.

[3] Κ. Α . Βακαλόπουλος, Ίων Δραγούμης, Μαρτύρων και ηρώων αίμα, ο. π.,  σ. 23.

[4] Κ. Α. Βακαλόπουλος, Ίων Δραγούμης, Παύλος Γύπαρης, Κορυφαίες Μορφές του Μακεδονικού Αγώνα 1902-1908, ο. π., σ. 44.

[5] Κ. Α . Βακαλόπουλος, Ίων Δραγούμης, Μαρτύρων και ηρώων αίμα, ο. π.,  σ. 141.

[6] Αυτόθι,  σ. 140.

[7]“Επιτάφια  Στήλη στον Ίωνα Δραγούμη”, Τετράδια Ευθύνης, 7 (1978), αυτόθι, Κ. Α. Βακαλόπουλος, Ίων Δραγούμης, Παύλος Γύπαρης, Κορυφαίες Μορφές του Μακεδονικού Αγώνα 1902-1908, ο. π.,  σ. 78.

[8] Κ. Α . Βακαλόπουλος, Ίων Δραγούμης, Μαρτύρων και ηρώων αίμα, ο. π.,  σ. 21.

[9] Αυτόθι, ο. π., σ. 21.

[10] Κ. Α . Βακαλόπουλος, Ίων Δραγούμης, Μαρτύρων και ηρώων αίμα, ο. π.,  σ. 23.

[11] Πιπίνα Δ. Έλλη, Οι Μακεδόνες, Σύδνεϋ, 2013, υποσημείωση 86, σ. 53.

[12] Κ. Α. Βακαλόπουλος. Ίων Δραγούμης, Παύλος Γύπαρης, Κορυφαίες Μορφές του Μακεδονικού Αγώνα 1902-1908, ο. π.,  σσ. 60-61.

[13] Φ. Νίτσε: Το λυκόφως των ειδώλων, Μετάφραση: Ζήσης Σαρίκας, Εκδοτική Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη, κεφ. 8. σ. 83.

[14] Κ. Α. Βακαλόπουλος Ίων Δραγούμης, Μαρτύρων και ηρώων αίμα, ο. π., σ. 83

[15] Η Ελληνική εφημερίδα Το Νέο Άστυ 13 Ιανουαρίου 1908, χαιρέτησε την  δήλωση του Πισσώ,  Νίκος Πουλιόπουλος, Ο Νίκος Καζαντζάκης και τα παγκόσμια ιδεολογικά ρεύματα, Η κοσμοθεωρία του – η πολιτική του ιδεολογία και δράση, Α’ Τόμος Αθήνα 1972, σσ. 66-67.