Copyright: Πιπίνα Δ. Έλλη

Είναι δύσκολο να διαλέξεις ανάμεσα σε ένα μεγάλο σύνολο βιβλίων Ιστορίας Μελέτης, Φιλοσοφίας, Ταξιδιωτικού Περιεχομένου,  Μυθιστορίας, Ποίησης, Παιδικών  κτλ. κυρίως  εκείνα που έχεις ήδη διαβάσει περισσότερο από μια φορά,  γιατί σου άρεσαν, ή το συγκεκριμένο «ένα», το ξεχωριστό!  Για να μην πολυλογώ ετούτη η μία άποψη που όντως διαπιστώνεται,  είναι εντελώς προσωπική και δεν στηρίζεται έτσι απλά, στην όποια σύγκριση. Είναι σα να υπάρχει εντός μου ένα γνωσιολογικό, αισθηματικό και αισθησιακό μέτρο, ένας ευαίσθητος ζυγός…

Η Ελληνική λογοτεχνία  είναι αξιόλογη, καθώς και η ξενόγλωσση λογοτεχνία.  Το πιστεύω ακράδαντα καθώς  είχα την ευλογία να έχω διαβάσει πολλά βιβλία από τα χρόνια του Γυμνασίου και αργότερα στα Πανεπιστήμια  όπου φοίτησα,  σε μια περίοδο πολλών χρόνων![1]

Η ανάγνωση των πολυποίκιλων αγαπημένων μου βιβλίων, με  αφύπνισε από τον λήθαργο όπου είχα πέσει, ερχόμενη στην Αυστραλία, μεγαλώνοντας παιδιά…  και προσπαθώντας να προσαρμοστώ κατά κάποιον τρόπο στην ξένη αυτή γη, μελετώντας την γλώσσα που ήδη μου ήταν αρκετά γνωστή, επειδή  ο πατέρας μου, φρόντιζε να με στέλνει σε καλούς δασκάλους της Αγγλικής! Όμως η πραγματικότητα δεν είναι ποτέ εύκολη!  Για να μπορώ να επιζήσω στην Αυστραλία άνετα,  συνέχισα να μελετώ την αγγλική γλώσσα.

Τα παιδιά μας μεγάλωναν κι εγώ που προσπαθούσα να είναι εντάξει στα μαθήματά τους, ένιωθα εκείνη την μακρά περίοδο πώς βρίσκομαι σε έναν παράξενο λήθαργο… Αίφνης αντιλήφθηκα ότι όφειλα να ξυπνήσω επιτέλους και να αναπροσαρμοστώ σε αυτό που είχα συνηθίσει να είμαι, πριν συναντήσω το πεπρωμένο μου του γάμου με τον αγαπημένο μου σύντροφο…

Ταξιδεύοντας από την Ελλάδα στο πρώτο μου και σπουδαιότερο ταξίδι της ζωής μου -στην Αυστραλία-, είχα φέρει μαζί μας μεταξύ άλλων και ένα μπαούλο με τα αγαπημένα μου βιβλία. 

Πολλά από τα βιβλία που μελέτησα, υπάρχουν στην βιβλιογραφία της Διατριβής μου για τον Ν. Καζαντζάκη και στις ουσιαστικές υποσημειώσεις μου…  

Έχοντας ξεφύγει κυριολεκτικά, θα τονίσω ότι η Τριλογία του ΜυριβήληΗ Παναγιά η Γοργόνα, Η Δασκάλα με τα Χρυσά Μάτια… και Η ζωή εν Τάφω, που σχηματίζουν την Τριλογία του Πολέμου, υπήρξαν τα εκείνα, που αρχίζοντας να τα ξαναδιαβάζω ανακάλυψα πως έχανα πολλά σημαντικά γλωσσικά στοιχεία και ταυτόχρονα σπουδαίες έννοιες  από την ελληνική γλώσσα μου…   

Η Παναγιά η Γοργόνα παρουσιάζει την κοινωνία νήσου του Αιγαίου,  προφανώς της Λέσβου,

η οποία υποχρεώνεται να δεχτεί μέρος των Ελλήνων προσφύγων της Μικράς Ασίας μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών  Ελλήνων-Τούρκων το 1922. Ο Ρεαλισμός του μυθιστορήματος μεταφέρει τον αναγνώστη στην συγκεκριμένη μικρή κοινωνία και τον κάνει μέτοχο δίπλα στους ήρωές του, της πλοκής του έργου. Μελετώντας το και πάλι, ένιωσα να ταυτίζομαι όπως άλλοτε, με τους ανθρώπους του έργου, σε πολλά σημεία. Αυτό εξηγείται εύκολα εφόσον είμαι γόνος Μικρασιατών προσφύγων της συγκεκριμένης περιόδου! Οι γονείς  μου όταν ήλθαν στην Ελλάδα ήταν μικρά παιδιά! Ο παππούς μου Ηλίας Μπαϊράμογλου) από την μεριά της μητέρας μου ήταν Κωνσταντινοπολίτης και ανώτερος υπάλληλος του Τουρκικού Δικαστικού σώματος  (Δημόσιος Κατήγορος), ήταν διορισμένος στο Αμόριο της Μικράς Ασίας όταν διαδραματίστηκαν τα τραγικά αυτά επεισόδια…  στην Μ. Ασία. Πέθανε  την Κύπρο, και εν αναμονή για τον υποχρεωτικό δρόμο τους  προς την Ελλάδα, όπως και ο πατέρας της συζύγου του, της γιαγιάς μου Σουλτάνας Ιωαννίδου (Λοΐζος Ιωαννίδης),  αφήνοντάς την χήρα, με τέσσερα μικρά παιδιά.  Αιτία του θανάτου του υπήρξε το δυνατό συναίσθημα της ταπείνωσης και του ευτελισμού για τις κακοπάθειες του Ελληνισμού της Μ. Ασίας, γεγονός το οποίο κανείς από τους εκεί Έλληνες, φαντάζονταν ότι μπορούσε να συμβεί ποτέ!

Οι ιστορίες της γιαγιάς μου από την εξωτική πρώην ελληνική γη και τα δεινά του 1922[2] και στην συνέχεια τα αφάνταστα προβλήματα και δεινά του έτους της εκδίωξής τους από την γη των παππούδων τους και στην συνέχεια η πικρή εμπειρία τους, όταν κάποτε έφτασαν στην Ελλάδα και η μακρά περιπέτεια της εγκατάστασής τους, περιγράφονται μάλλον ζωντανά σε ετούτο το βιβλίο του Μυριβήλη.

Η γλώσσα του μυθιστορήματος είναι απλή, γραφική και χρωματίζεται καλόγουστα με ναυτικούς ιδιωματισμούς και τουρκικές εκφράσεις, κοινές ως αποδεικνύεται στο νησί της Λέσβου, αφού οι Έλληνες της νήσου   σχετίζονταν εμπορικά με τους Τούρκους και με τους Έλληνες που ζούσανε στις απέναντι και κοντινές ακτές της Μ. Ασίας…  

Οι χαρακτήρες διαπλάθονται ρεαλιστικά και η εξέλιξη του μυθιστορήματος, είναι απλή, κατανοητή και προσιτή στον αναγνώστη.  Η Νεράντζη, θετή μητέρα της Σμαραγδής, είναι μία τραγική φυσιογνωμία, ενώ η γιαγιά Περμαχούλα, είναι απλή, βοηθητική και καλή συμβουλάτορας, που της αρέσει το ποτό[3]! Η Σμαραγδή, την οποία η γιαγιά Περμαχούλα αποκάλεσε «Το Νεραϊδόπιασμα», ή επίσης το δώρο της «Παναγιάς της Γοργόνας», όταν την βρήκε ο Βαρούχος,  ο θετός πατέρας της, είναι το κρυφό «μήλο της Έριδος», ανάμεσα στους  κατοίκους του χωριού! Ο Φόρτης, ο καλός Νουνός της Σμαραγδής που ταξίδεψε στην Αμερική και ήταν γνώστης πολλών, οι απαίσιοι Γκατζάληδες, ο αδυνατος θετός πατέρας Βαρούχος, οι ερωτευμένοι νέοι, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουν ο Αυγουστής, ο Βωτής, ο Λάμπης που τερμάτισε την ζωή του απερίσκεπτα, και πολλοί άλλοι χαρακτήρες που έχουν διαπλασθεί άκρως ρεαλιστικά στο μυθιστόρημα, εξαιτίας της ικανότητας του συγγραφέα τους.

Τραγική είναι  η φυσιογνωμία του Δασκάλου πρόσφυγα που λέει: «Το Άγιο Φως βγήκε από την Ελλάδα για όλον τον κόσμο,και η Ελλάδα βγήκε από την Μικρασία…»[4] Η λαϊκή δοξασία «της Παναγιάς της Γοργόνας», πάνω «στα ράχτα»  του νησιού,  που είναι μάρτυρας της χαράς της νήσου, και της λύπης των κατοίκων δείχνει το δέσιμο του νησιού με την ορθοδοξία αλλά και την Ελληνική Μυθολογία! Εξέχει επιπλέον η περιγραφή της φύσης: «εκεί  αντίκρυ, που σμίγουν και χωνεύουν τα χρώματα τ’ ουρανού με της θάλασσας οι στεριές της Ανατολής καραβίζουν χρυσοκόκκινες…»[5]. 

Δεν απουσιάζει το αυθόρμητο χιούμορ και οι εικόνες είναι εν γένει καθαρές, διαυγείς! Ο επίλογος του μυθιστορήματος είναι μεγαλειώδης ως προς την τραγικότητά του!

Τέλος

---

[1] (δραματουργοί, μυθιστοριογράφοι, ιστοριογράφοι, δημοσιογράφοι, ποιητές, θεατρολόγοι, όπως οι Καζαντζάκης, Σικελιανός, Μυριβήλης, Σεφέρης, Ελύτης  και πολλοί άλλοι) (όπως  Τολστόϊ, Ντοστογιέφσκι, Ιουλίου Βέρν,  Β. Ουγκώ, Ε. Ζολά, Πέρλ Μπακ, Χέμινγουέη, Ένταγκαρ Άλαν Πόε, Νίτσε, Σανγκάν και πολλοί άλλοι)

[2] 1922, είναι το έτος που γεννήθηκε η μητέρα μου, μόλις πριν τον διωγμό τους από την Μ.Ασία!

[3] Χαρακτηριστική είναι και η περιγραφή του θανάτου της!

[4] σ. 128   

[5] σελ. 174