Αθανάσιος Ψαλίδας, ο Διδάσκαλος, 1767-1829

Σύντομο βιογραφικό σημείωμα του ανδρός : Ο Αθανάσιος Ψαλίδας, γεννήθηκε στα Ιωάννινα το 1767.  Ήταν γιος εμπόρου,  ο ποίος είχε τις επιχειρήσεις του στην Βλαχία και στην Ρωσία. Μετά από την φοίτησή του στα ανώτερα ιδρύματα της γενέτειράς του, συνεχίζει τις σπουδές του στην Ρωσία, στην Σλαβική Ιεαρατική Σχολή της Πολτάβας,  την περίοδο 1785-1787.   Μεταβαίνει κατόπιν στην Βιέννη,  και παραμένει εδώ κατά την περίοδο 1787-1795.  Στο διάστημα ετούτο εκδίδει  το φιλοσοφικό έργο του «Αληθής Ευδαιμονία»[1], χρησιμοποιώντας την αρχαΐζουσα μορφή της ελληνικής γλώσσας και λατινικά. Ετούτη την περίοδο γράφει αριθμό βιβλίων, καθώς συνεργάζεται επαγγελματικά με ελληνικές εκδοτικές επιχειρήσεις και τυπογραφεία της Βιέννης. Συμμετέχει επιπλέον στην έκδοση του έντυπου «Εφημερίς», που αρχίζει το 1791.

Φημολογείται ότι το 1792, ο Αθανάσιος Ψαλίδας, εκδίδει από κοινού  με τον Κύπριο Ιωάννη Καρατζά, το έργο «Έρωτος αποτελέσματα»[2], το οποίο έχει σωθεί και εμπεριέχει τρεις ηθικοερωτικές ιστορίες. Κατά την άποψη των ειδημόνων, πρόκειται για τα πρώτα νεοελληνικά διηγήματα.  Ετούτη, η πρώτη έντυπη ελληνική έκδοση, της συγκεκριμένης περιόδου, πραγματεύεται κυρίως τον  έρωτα και παράλληλα χαρακτηρίζεται για τις νεωτεριστικές φιλοσοφικές ιδέες της εποχής του, όπως ετούτες διαμορφώνονται στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. Το έργο το οποίο συμπεριλαμβάνει επιπλέον και φαναριώτικα στιχουργήματα, γνώρισε επιτυχία, όπως διαπιστώνεται άλλωστε από τον αριθμό των εκδόσεών του που αριθμούν πέντε, από το 1792 ως το 1836.

Το 1793 ο Αθανάσιος Ψαλίδας, ο οποίος βρίσκεται ακόμη στην Βιέννη, ανακρίνεται από την αυστριακή αστυνομία, ως ύποπτος φιλελεύθερων και φιλογαλλικών απόψεων. Παρά το γεγονός ότι  αποκρούει τις κατηγορίες της,  εύλογα κατόπιν ετούτου του γεγονότος δεν αισθάνεται ασφαλής εδώ (στην Βιέννη).  Τελικά, το 1796, αποφασίζει για την επιστροφή του  στην πατρίδα του, Ελλάδα.

Στα Ιωάννινα πλέον ο Αθανάσιος Ψαλίδας,  διευθύνει επί 25 απτά έτη, την σημαντική σχολή των Ιωαννίνων, η οποία αποτελεί κληροδότημα του Γιαννιώτη εμπόρου Μαρούτση, και η οποία ονομάζεται  μεταγενέστερα, Καπλάνειος. Σε ετούτο το μεγάλο χρονικό διάστημα, ο διδάσκαλος Αθανάσιος Ψαλίδας,  προσθέτει στο πρόγραμμα της σχολής τα επιπλέον μαθήματα της  ιστορίας, της γεωγραφίας, των εμπορικών γνώσεων, των ξένων γλωσσών.  Για την διδασκαλία της αστρονομίας και της κοσμογραφίας  και για την πρακτική διδασκαλία της φυσικής και της χημείας, φέρνει από την Ευρώπη τα κατάλληλα όργανα. Τα πειράματά του για την  διδασκαλία προς όφελος των μαθητών του, είλκυαν επιπλέον το ενδιαφέρον εξωσχολικών θεατών. Όπως είναι φυσικό συγκεντρώνει βιβλία και οργανώνει μία αξιόλογη βιβλιοθήκη, η οποία είναι επίσης ανοικτή στο ευρύτερο κοινό της πόλης των Ιωαννίνων. Πέρα από όλα όσα έχουν ήδη αναφερθεί, ετούτος ο ένθερμος διδάσκαλος, φροντίζει να ανανεώνει και να αίρει την ποιότητα του σημαντικού σχολείου του, προσλαμβάνοντας εξειδικευμένο προσωπικό. Αποτέλεσμα της όλης προσπάθειας αυτού και των συνεργατών του, είναι οι καλοί μαθητές και ετούτος, ο διδάσκαλος,  δεν παραλείπει να φροντίζει  και  να  εξασφαλίζει  υποτροφίες για τους  επιμελέστερους από αυτούς.

Συχνά στην Ελλάδα, απαντά η δυσκολία αποδοχής των ικανοτήτων ενός, κυρίως από κάποιους  συντηρητικούς πολίτες του τόπου, και δυστυχώς μπορεί να προκαλέσει οδυνηρές καταστάσεις.  Οι συντηρητικοί των Ιωαννίνων,  βάζοντας  στο στόχαστρο τις  καινοτομίες του Α. Ψαλίδα,  εξαπολύουν την αμείλικτη κατακραυγή τους.  Ο δάσκαλος κατηγορείται ότι εισάγει αθεϊστικές απόψεις του Βολταίρου  και επίσης τις φιλελεύθερες απόψεις της Γαλλικής Επανάστασης.  Και όμως ο Αδαμάντιος Κοραής από ετούτες τις απόψεις εμπνεύστηκε την μέθοδο της σωτηρίας του Έθνους. Η μέσω της παιδείας  αναζωπύρωση της λανθάνουσας μνήμης των Ελλήνων, ήταν ζωοφόρος πηγή, για την απολύτρωσή τους από τους δυνάστες τους, Τούρκους. Ο Α. Ψαλίδας  υπερασπίστηκε τον εαυτό του  εκδίδοντας το έργο του «Καλοκινήματα»[3].  Σε ετούτο  αποκρούει τις απόψεις των πολεμίων του.

Όπως άρμοζε στην προσωπικότητα του ξεχωριστού ετούτου διδάσκαλου, στην περίοδο της διδασκαλίας του στην γενέτειρά του Ιωάννινα, αποβαίνει ένας από τους σημαντικότερους πολίτες της. Συμμετέχει σε «δημογέροντες», σε δικαστήρια του τόπου και επιπλέον  ο τύραννος της πολιτείας, Αλή Πασάς τον τοποθετεί ως  εκπρόσωπό του, σε διπλωματικές αποστολές στην Ευρώπη. Την εποχή που ο Αλή πασάς και ο Οθωμανός Σουλτάνου  εμπλέκονται σε πόλεμο (1820-1822), ο Α. Ψαλίδας  καταφεύγει  στο ορεινό Ζαγόρι.

Γλώσσα : Ετούτη  την περίοδο που οι Έλληνες διανοούμενοι χρησιμοποιούν στον γραπτό  λόγο την Αρχαΐζουσα , ως επί το πλείστον, ο  Α. Ψαλίδας  μολονότι  «αρχιδιδάσκαλος των Ιωαννίνων», χρησιμοποιεί την Δημοτική.  Απορρίπτει ακόμα και αυτήν την γλώσσα του Αδαμαντίου Κοραή  (καθαρεύουσα). Ο διδάσκαλος συμπεριλαμβάνεται στον αριθμό των  πιθανών συγγραφέων των έργων ετούτης της περιόδου,  “Ελληνική Νομαρχία”  και “Ρωσαγγλογάλλος”. Το δεύτερο έργο αποδίδεται σε ανώνυμο συγγραφέα.

Τα τελευταία του χρόνια : Τελικά ο σπουδαίος Ιωαννίτης διδάσκαλος, Α. Ψαλίδας, καταφεύγει στην Κέρκυρα . Εδώ ενώ διορίζεται επίτιμος διδάκτορας της Ιονίου Ακαδημίας,  οι συντηρητικοί ακαδημαϊκοί  της, δεν του επιτρέπουν εξαιτίας  των προοδευτικών του απόψεων, να  διδάξει. Ακολουθεί ο  διορισμός του, του διευθυντή του σχολείου Λευκάδας, όπου και αποδημεί από τη ζωή, το 1829.

 ΤΕΛΟΣ

Τα ακόλουθα είναι Δάνειο  από…

(Εργαστήριο Ερευνών Νεοελληνικής Φιλοσοφίας

Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων / Φιλοσοφική Σχολή / Τμήμα Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας / Τομέας Φιλοσοφίας

Διευθυντής: Κωνσταντίνος Θ. Πέτσιος / Αναπληρωτής Καθηγητής/ Ιστορίας της Φιλοσοφίας

1. Ψαλίδας, Ἀθανάσιος, Καλοκινήματα  . Ἦτοι ἐγχειρίδιον κατὰ φθόνου καὶ κατὰ τῆς Λογικῆς τοῦ Εὐγενίου, χ.χ., 29 σ.
   2. Ψαλίδας, Ἀθανάσιος, “Λογική κατά νεωτέρους μεν συντεθείσα, μεθόδω δε μαθηματική εξυφανθείσα, χάριν των φιλομούσων Ελλήνων, (χ.φ.) Εν Βιέννη 1793, στο:  Η Λογική στη Νεότερη Ελλάδα,  Ἰωάννινα, Πανεπιστήμιο Ἰωαννίνων, 1999, σσ. 169-180
2. Ψαλίδας, Ἀθανάσιος, “Αληθής Ευδαιμονία ήτοι βάσις πάσης θρησκείας” στό:  Η Ελληνική Φιλοσοφία από το 1453 ως το 1821”  Τόμος Β΄, Ἀθήνα, Γνώση, 1988, σσ. 197-222
3. Ψαλίδας, Ἀθανάσιος, “Καλοκινήματα”, στό:  Η Ελληνική Φιλοσοφία από το 1453 ως το 1821,  Τόμος Β΄, Ἀθήνα, Γνώση, 1988, σσ. 267-270
4. Ψαλίδας, Ἀθανάσιος, Θεσπρωτός, Κοσμᾶς, Γεωγραφία Αλβανίας και Ηπείρου.  Ἐξ ἀνεκδότου χειρογράφου τοῦ Κοσμᾶ Θεσπρωτοῦ μὲ τοπογραφικὰ σχεδιογραφήματα καὶ γεωγραφικοὺς χάρτας τοῦ ἰδίου, Ἰωάννινα, Ἑταιρεία Ἠπειρωτικῶν Μελετῶν, 1964, 236 σ.
5. Ψαλίδας, Ἀθανάσιος, “Πρόμαχοι του Ελληνικού…” . “Ηπειρωτική Εστία“  5, 47 (1956), σσ. 230-231
6. Ψαλίδας, Ἀθανάσιος,  “Στοχασμοί και προτροπές προς το Γένος” , “Ηπειρωτική Εστία“ , 4-5 (1952), σσ. 329-330
   8. Ψαλίδας, Ἀθανάσιος, “Γεωγραφία σύντομος  καθ’ απλήν φράσιν”,  1809, 193 σ.
   9. Ψαλίδας, Ἀθανάσιος, Λογική και Μεταφυσική , Ιωάννινα 1804. 141σ.
   10. Ψαλίδας, Ἀθανάσιος,  Μαθήματα Φιλοσοφίας. Μεταφυσική – Κοσμολογία, 1793, 130 σ.
7. Ψαλίδας, Ἀθανάσιος, Λογική κατά νεωτέρους μεν συντεθείσα, μεθόδω δε μαθηματική, εξυφναθείσα χάριν των φιλομούσων Ελλήνων  Ἐν Βιέννῃ, 1793
   12. Ψαλίδας, Ἀθανάσιος, Αληθής ευδαιμονία ήτοι βάσις πάσης θρησκείας  Τόμος Α΄, Ἑν Βιέννῃ τῆς Αοὐστρίας, Ἐν τῇ Τυπογραφίᾳ Ἰωσὴφ τοῦ Βαουμαϋστέρου, 1791, 410 σ.
   13. Ψαλίδας, Ἀθανάσιος, Πρακτικής φιλοσοφίας εισαγωγή το δίκαιον της φύσεως, ηθικήν και πολιτικήν περιέχουσα  64 σ.)

****

Βιβλιογραφία

Ψαλίδας, Ἀθανάσιος, “Καλοκινήματα”, στο:  Η Ελληνική Φιλοσοφία από το 1453 ως το 1821,  Τόμος Β΄, Ἀθήνα, Γνώση, 1988, σσ. 267-270.

 ****

Υποσημειώσεις:

[1] Το εκδίδει το 1791. Στο συγκεκριμένο σύγγραμμά του διατρίβει θέματα που απασχολούν τους διανοούμενους της εποχής του, όπως την αθανασία, την ελευθερία του ατόμου, την έννοια της ελευθερίας, τα όρια αυτής.

[2] Επειδή σε ετούτη την έκδοση δεν αποκαλύπτεται το όνομα του συγγραφέα, κάποιοι θεώρησαν  ότι θα μπορούσε να είναι ο Ρήγας  ή ο Αθανάσιος Ψαλίδας.  Τελευταία όμως, συγγραφέας του βιβλίου θεωρείται ο Κύπριος λόγιος Ιωάννης  Καρατζάς, ο οποίος ήταν ένας από τους συντρόφους του Ρήγα, και  ο οποίος εκτελέστηκε μαζί του το 1798. (afterschool bar Σάββατο, 15 Αυγούστου 2015, “Έρωτος αποτελέσματα: Η Ελενίτσα (υπότιτλος)” – Ιωάννης Καρατζάς.

[3] Ψαλίδας  Ἀθανάσιος, “Καλοκινήματα”, στο:  Η Ελληνική Φιλοσοφία από το 1453 ως το 1821,  Τόμος Β΄, Ἀθήνα, Γνώση, 1988,σσ. 267-270.

ΤΕΛΟΣ